Budownictwo sakralne

Kategoria: Architektura

Potrzeba obcowania człowieka z Bogiem zawsze urzeczywistniała się w odnajdowaniu i aranżowaniu miejsc szczególnie sprzyjających modlitwie i medytacji. Krajobraz drewnianych cerkwi malowniczo położonych w górskim krajobrazie południowej części województwa podkarpackiego zachwyca i skłania do zadumy. Jest to krajobraz sacrum, w którym sprawy ludzkie są oddawane Bożej Opatrzności. Drewniane świątynie zachwycają malowniczymi bryłami zatopionymi w koronach

otaczających je drzew, wystrojem i wyposażeniem wnętrz oraz ciesielskimi i snycerskimi
zdobieniami. Zachwycają harmonią krajobrazu, w którym kultura w sposób idealny wpisuje
się w naturę miejsca. Miejsca do budowy cerkwi były zawsze starannie wybierane. Świątynie
najczęściej lokalizowane były na wzgórzach, otaczano je wieńcem drzew, a teren przycerkiewny, gdzie najczęściej znajdował się cmentarz – otaczano ogrodzeniem. Cerkwiom towarzyszyły często wolno stojące dzwonnice, sytuowane w linii ogrodzenia lub w najbliższym otoczeniu cerkwi. Elementem charakterystycznym dla cerkwi, wyróżniającym je w krajobrazie jest specyficzna forma dachu tzw. dach namiotowy oraz kopuły wieńczące wieże. Cerkwie obecne w krajobrazie województwa podkarpackiego prezentują dużą różnorodność rozwiązań formalnych i konstrukcyjnych. Większość z nich znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej. Wiele z nich
stanowi wybitne wartości artystyczne i wysoki poziom wykonania i zastosowania rozwiązań
technicznych.
Budownictwo cerkiewne Łemkowszczyzny różni się w różnych regionach. Styl cerkwi podzielić można na pięć typów: typ północno-zachodni, typ północno-wschodni, typ powszechny (inaczej północny, schyłkowy), typ południowy i typ południowo-wschodni.  Na terenie podkarpacia wyróżniamy 2 typy cerkwi. Typ północno-wschodni (wariant bezwieżowy) występuje w rejonie Osławy na wschodniej Łemkowszczyźnie. Charakteryzuje się planem trójdzielnym wydłużonym (także przez dodanie przedsionka i zakrystii za sanktuarium - Komańcza), równą wysokością zrębu wszystkich części świątyni, brakiem wieży, dachem jednokalenicowym (czasem łamanym na trzy odrębne części) z baniastymi, wieżyczkami sygnaturkowymi. W pewnej odległości od cerkwi są dzwonnice słupowo - ramowe, czasem murowane. Najstarsze cerkwie tego typu są w Rzepedzi i Turzańsku. Typ północno-wschodni (wariant wieżowy) różni się od poprzedniego niską wieżą słupowo-ramową o prostych ścianach, umiejscowioną nad częścią zachodnią babińca. Występuje na tym samym obszarze co wariant bezwieżowy, mianowicie w Łopience (murowana), Radoszycach. Typ południowy – z nieistniejącą cerkwią w Lipowcu.

Sfera duchowa Bojków związana była nierozerwalnie z cerkwią. Tradycyjnym budulcem wykorzystywanym do wznoszenia świątyń Bojków na terenach górskich i podgórskich było drewno (zazwyczaj jodłowe). Elementy szczególnie narażone na działanie wilgoci wykonywane były z materiału trwalszego – drewna dębowego lub modrzewiowego. Świątynie wznoszono najczęściej w konstrukcji wieńcowej z okorowanych i okantowanych okrąglaków lub półokrąglaków. Rozpatrując budownictwo cerkiewne z perspektywy czasowej, kształtowało się ono w następujący sposób: a) XVII-XVIII w. masowe występowanie cerkwi Bojkowskich, trójdzielnych w planie i bryle, o brogowym zwieńczeniu; b) XIX w. – większa różnorodność form, w nowo wznoszonych budynkach przeważają dachy kalenicowe, zachowany zostaje podział w planie i bryle. Współczesne tereny Bojkowszczyzny nie stanowią spójnej architektonicznie całości. Obecny krajobraz cerkiewny stanowi mozaikę tradycyjnych form oraz późniejszych, narzuconych rozwiązań, a także poszukiwań nowych form wynikających z tradycji bizantyjskiej oraz z ówczesnych mód i rozwiązań architektonicznych.
Krajobraz sacrum Łemkowszczyzny i Bojkowszczyzny dopełniają niewielkich
rozmiarów elementy w postaci kapliczek i krzyży przydrożnych oraz dawnych krzyży
nagrobnych. Obiekty te towarzyszące rozstajom dróg, miejscom niebezpiecznym i owianym
mrocznymi tajemnicami, trwają we współczesnym krajobrazie niczym niemi świadkowie
minionych dziejów. Porośnięte mchem, otoczone polnymi kwiatami zachwycają niewygórowanymi, lecz subtelnymi formami nadanymi przez ludowych artystów. Tworzone z potrzeby serca, najprostszymi metodami, z dostępnych materiałów, nieustannie zachwycają współczesnego człowieka.

Dane kontaktowe

Lokalizacja

Współfinansowane przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Programu Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020