Muzeum Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie

Kategoria: Architektura

Na terenie Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie zgromadzono najciekawsze przykłady danych typów architektury drewnianej województwa śląskiego. Otwarty w 1975r. na terenie Parku Śląskiego od początku swojej działalności zajmuje się pozyskiwaniem i wiarygodnym odwzorowaniem dawnej architektury drewnianej. Region Beskid Śląski i Pogórze Cieszyńskie tworzą zespół 27 obiektów. W tym najcenniejsze obiekty architektury pasterskiej z gminy Brenna. Zespół pasterski tworzy chałupa groniowa z Brennej 1809 chałupa tkacza z Brennej 1820r. w tym szopy dla owiec z Bukowego i Starego Gronia pochodzące z poł. XIX w. oraz zrekonstruowany koszor, gdzie wypasają się owce. Muzeum prowadzi interdyscyplinarna działalność naukową oscylującą wokół tematów historii wsi, zabudowy, obrzędowości. 

Chałupa z bali świerkowych, dwutraktowa, szeroko frontowa posadowiona była na kamiennej podmurówce. Ściany z ciosanych bali ułożono na obłap. Dach półszczytowy pokryty gontem, wyciągnięto przed wejście tworząc pawłaczke-ganek, który to w charakterystyczny sposób aranżował wejścia do domu na Śląsku Cieszyńskim.  W szczytach dachu, szalowanych pionowo deskami, wycięto świetliki w kształcie gwiazd. Dwie izby mieszkalne umieszczone były w jednym trakcie przedzielonym sienią. Po prawej stronie usytuowana była główna izba, natomiast po lewej stronie tzw. wycugowa, w której mieszkali rodzice obecnych gospodarzy. W kolejnym trakcie znajdowała się  stajnia i kumora,  w której przechowywano żywność, różnego rodzaju sprzęty i narzędzia. Do kumory wstawiano także trówłe- malowaną skrzynię, gdy wyszła już z użycia.


Chałupa Groniowa z Brennej 1809 r. 

Pierwotnie była to chata kurna- pozbawiona komina. Chałupa w Brennej posadowiona była na zboczu, które wyrównano za pomocą podmurówki z kamienia łamanego. Ściany wykonano w konstrukcji na jaskółczy ogon z ostatkami. Dach dwuspadowy kryty i ściana szczytowa szalowany gontem. Na terenie skansenu ulokowana jest w zespole pasterskim.

Chałupa Tkacza z Brennej -Stary Groń

Niewielki kubaturowo budynek pierwotnie posadowiony był w zagrodzie chałupy groniowej tuż ponad nią. W swojej oryginalnej lokalizacji pod obiektem, zaaranżowana była niewielka, sklepiona kamienna piwniczka. Jednoizbowy budynek z zamkniętą sienią.

Chałupa z Istebnej 1876 r

Chałupa z zagrody łąkowej wybudowana była „na wilczym”. Dom wybudowano  w konstrukcji zrębowej, z  drewna świerkowego. Gładko ciosane bale układano na obłap bez ostatków. Na ścianach szczytowych wykonano  ozdobne ornamenty  oraz napis „Nic nie płaci nasze budowani bez Bozi pomocy i opatrywani”  Naczółkowy dach obiektu, pokryto szyndziołami. Układ domu prezentował typ chałupy jednotraktowej, szeroko frontowej z sienią usytuowaną centralnie. Po lewej stronie znajdowała się kurlawo izba, zwana też czornom, gdzie dym wydostawał się przez sień, a następnie uchodził na strych. Po prawej stronie mieściła się świetnica izba bioło, w której przyjmowano gości i spano latem, było to bowiem nieogrzewane pomieszczenie. 


Szałas pasterski z Brennej - Małej Orłowej 

Szałas pierwotnie funkcjonował w Brennej Leśnicy na Małej Orłowej. Kolyba została wybudowana w I poł. XX w. Wzorowy szałas, jakich powstawało w tym okresie wiele. Obiekt zakupny został  przez skansen od właściciela  Józefa Grynia. Wraz z kolybom zakupiono  odpowiednie sprzęty niezbędne na sałaszu m.in. kumarnik- skrzynię na sery, z wyrzezaną datą 1876r., mosorowe czerpaki, warzechę do mieszania żyntycy oraz kocioł. 

Rzut poziomy kolyby na Małej Orłowej z archiwum wykazu obiektów MGPE  w Chorzowie

Szopa dla owiec z Brennej -Starego Gronia

Obiekt pochodzi z 1. poł XIX w. Szopa wykonana  była w konstrukcji zrębowej, z ciosanych bali jodłowych, przykryto go dachem dwuspadowym. Całą połać dachową pokryto gontem. Wnętrze obiektu pierwotnie, jak obecnie pełni rolę szopy w której trzymane są owce. Wyposażenie obiektu to jaśla- drewniane, szczeble, drabinki, w które dawano siano oraz koryto z wodą.

Szopa dla owiec  z Brennej –Bukowego Gronia

Szopa z Bukowego Gronia to tzw. zimarka, w której gospodarz trzymał owce po jesiennym zejściu zwierząt z górskich pastwisk, mogła pomieścić ich około 60 sztuk. Dawniej poważnym drapieżnikiem zagrażającym stadu były wilki. Pasterze wymyślali różne rozwiązania chcąc chronić swoja trzodę. Jednym z nich było umieszczenie w futrynach drzwi szopy dodatkowe poziome belki, zwane gary. Zdarzały się wypadki, kiedy to wilki wywarzały drzwi owczarni. Obiekt niskozrębowy, nakryty dachem dwuspadowym z gontów

Dane kontaktowe

Lokalizacja

Współfinansowane przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Programu Współpracy Transgranicznej Interreg V-A Polska-Słowacja 2014-2020