Beskid Niski - wędrówka po Łemkowszczyźnie
Poziom trudności:
1
Opis produktu
RODZAJ TRASY: samochodowa
ODBIORCY TRASY: trasa rekomendowana dla seniorów
POZIOM TRUDNOŚCI: trasa dla początkujących
MAPA POGLĄDOWA:
PRZEBIEG TRASY:
Dukla – Iwla – Chyrowa – Olchowiec – Zyndranowa – Stasiane – Daliowa – Jaśliska – Posada Jaśliska – Wisłok Wielki
OPIS TRASY:
Dzień 1
Na początku pobytu w Beskidzie Niskim warto zatrzymać się w Dukli. Atrakcyjnym punktem wycieczki będzie odwiedzenie Muzeum Historycznego, które mieści się w zabytkowym pałacu z XVIII wieku. Następnie jedziemy zobaczyć wodospad na potoku Iwielka. Znajduje się on w miejscowości Iwla. Po krótkim odpoczynku kierujemy się do Chyrowej, gdzie warto zwiedzić cerkiew pw. Opieki Bogurodzicy (obecnie kościół rzymskokatolicki pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny). Spod cerkwi rozpościera się widok na górę Chyrowa, na stokach której w sezonie letnim wypasane są owce. Warto przespacerować się do bacówki i skosztować wyrobów serowych, które wykonywane są na miejscu i w tradycyjny sposób. Ten dzień kończymy w Olchowcu – miejscowości założonej na prawie wołoskim w I połowie XVI w. Nazwa wsi pochodzi od olchy - drzewa, które w języku ukraińskim nazywane jest wilcha. Ta maleńka wioska zagubiona wśród gór zachwyca swoją malowniczością. Jej przyrodnicze walory dopełniają zabytkowe obiekty architektoniczne z kulturą łemkowska, m.in. greckokatolicka cerkiew parafialna pw. Przeniesienia Relikwii św. Mikołaja z Myr do Bari, do której prowadzi niesamowity, kamienny mostek. W jednej ze starych chyż łemkowskich, znajdującej się w Kolonii Olchowiec funkcjonuje prywatne Muzeum Łemkowskie, obejmujące zachodniołemkowską chyżę krytą strzechą i drewniany sypaniec. Po zwiedzeniu muzeum udajemy się na nocleg do jednej z pobliskich miejscowości.
Dzień 2
W kolejnym dniu jedziemy do niewielkiej łemkowskiej wsi Zyndranowa, gdzie istnieje Muzeum Kultury Łemkowskiej. Po zapoznaniu się ze zbiorami w muzeum udajemy się na ścieżkę przyrodniczą „W przełomie Jasiołki”, która rozpoczyna się przy polu namiotowym. Ścieżka przyrodnicza prowadzi przez rezerwat przyrody „Przełom Jasiołki”, który został utworzony w 1976 r., wzdłuż przełomowego odcinka rzeki Jasiołka. Po 2-godzinnym spacerze udajemy się do Daliowej, gdzie znajduje się cerkiew św. Paraskewy. Niedaleko cerkwi znajduje się cmentarz, na którym znajduje się kilka starych nagrobków, najstarszy z 1882 roku. Daliowa należy do najstarszych osad w okolicy. Wieś ta została założona na prawie niemieckim, ale około 1560 roku biskup przemyski zmienił lokację wsi z niemieckiej na wołoską.
Dzień 3
Kolejnym przystankiem na naszej trasie są Jaśliska - dawne obronne miasteczko przygraniczne. Najstarsze budynki o konstrukcji przysłupowej z ok. połowy XIX wieku zachowały się w zachodniej pierzei Rynku. Pod niektórymi posesjami przy Rynku przetrwały do dziś XVI-wieczne piwnice do przechowywania wina. Posada Jaśliska to wieś położona u podnóża skarpy, na której leżą Jaśliska, u ujścia Bełczy do Jasiołki. Przez cały czas istnienia Jaślisk jako miasta, Posadę traktowano jako przedmieścia Jaślisk. Dominowała tu ludność polska. We wsi mieszkali głównie Polacy oraz Rusini i Żydzi. W latach 1945-1947 część rodzin łemkowskich wyjechała dobrowolne na Ukrainę, a część przymusowo wysiedlono. Przy starym gościńcu zachowała się murowana kapliczka. Przetrwał także budynek przedwojennej karczmy, kilka starych domów i ruiny tartaku. Kolejnym punktem tego dnia będzie Wisłok Wielki, którego historia sięga XIV w. Ludna, składająca się z kilku części i podzielona na dwie odrębne parafie wieś, w znacznym stopniu uległa zniszczeniu w okresie walk z UPA i podczas akcji „Wisła”. Pomimo iż rdzenni mieszkańcy zostali wówczas wysiedleni, to Wisłok zachował niepowtarzalny klimat i żyje własnym życiem, którego sercem wciąż pozostaje ocalała drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Świętego Onufrego. Swą podróż kończymy w Komańczy. Na uboczu wsi znajduje się klasztor nazaretanek, który był miejscem internowania kardynała Stefana Wyszyńskiego. Znajduje się tutaj również dawna greckokatolicka cerkiew parafialna Opieki Matki Bożej, wybudowana w 1802 roku. Cerkiew ta wraz z dzwonnicą stanowiła jeden z trzech zachowanych (obok Turzańska i Rzepedzi) przykładów wschodniołemkowskiego (tzw. osławskiego) budownictwa sakralnego. We wrześniu 2006 roku cerkiew wraz z wyposażeniem doszczętnie spłonęła; w 2010 roku została ona całkowicie odbudowana.
ETAPY, DŁUGOŚĆ I SZACUNKOWY CZAS TRASY:
1 dzień
Dukla – Chyrowa [00:08 h; 8,5 km]
Chyrowa – Olchowiec [00:07 h; 7 km]
2 dzień
Olchowiec – Zyndranowa [00:22 h; 18 km]
Zyndranowa – Stasiana [00:10 h; 8,6 km]
ścieżka przyrodnicza [2:00 h; 4 km]
Stasiana – Daliowa [00:04 h; 4,5 km]
3 dzień
Daliowa – Wisłok Wielki [00:13 h; 16,2 km]
Wisłok Wielki – Komańcza [00:11 h; 12,4 km]
OPIS OBIEKTÓW:
MUZUEM HISTORYCZNE W DUKLI – siedzibą jest późnobarokowy zespół pałacowo-parkowy Mniszchów z II połowy XVIII wieku, wybudowany w typie „entre cour et jardin” na bazie starszych budowli. Ten obiekt łączy w sobie bogatą historię i symbolizuje świetność miasta. W trakcie działań II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu uległ poważnym zniszczeniom, jednak powstanie muzeum umożliwiło jego odbudowę. Są tutaj prezentowane wystawy stałe i czasowe.
WODOSPAD NA IWIELCE - znajduje się w miejscowości Iwla i jest najbardziej znanym wodospadem Beskidu Niskiego. Wodospad w 2002 roku został uznany za pomnik przyrody. Przed II wojną światową przy wodospadzie zaczęto budować młyn wodny, niestety wybuch wojny zniweczył plany jego dokończenia, a w 1944 roku, kiedy trwały tu krwawe walki nazwane później operacją dukielską lub dukielsko-preszowską, został zrównany z ziemią. Do dziś możemy oglądać ruiny fundamentów na prawym orograficznie brzegu Iwielki.
CERKIEW PW. OPIEKI BOGURODZICY W CHYROWEJ - dawna łemkowska cerkiew greckokatolicka, wzniesiona w XVIII wieku. Obecnie rzymskokatolicki kościół filialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Obiekt wpisany na listę zabytków w 1985 roku i włączony do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej. Jest świątynią orientowaną, trójdzielną. Zamknięte półkoliście prezbiterium i sąsiadująca z nim od północy zakrystia murowane, nawa i babiniec drewniane, o konstrukcji zrębowej. Wieża słupowa. Pomiędzy nawą a prezbiterium rokokowy ikonostas, gruntownie odnowiony na początku lat 90 XX w. Za barokowym ołtarzem z XVIII wieku cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
CERKIEW PARAFIALNA PW. PRZENIESIENIA RELIKWII ŚW. MIKOŁAJA Z MYR DO BARI W OLCHOWCU - wzniesiona w 1934 roku. Cerkiew ta jest trójdzielna, posiada wyodrębnione prezbiterium, nawę oraz babiniec. Obiekt posiada konstrukcję zrębową, jest zgodnie z tradycją orientowany. Dach cerkwi jest kalenicowy, wzmacniany blachą, wieńczą go dwie kopuły. Okna cerkwi wypełniają witraże. Cerkiew otoczona kamiennym murem. Do świątyni prowadzi kamienny mostek, będący unikatem na Łemkowszczyźnie i zabytkiem.
MUZEUM ŁEMKOWSKIE W OLCHOWCU położone jest w przysiółku Kolonia, a prowadzone przez zauroczonego Łemkowszczyzną Łodzianina Tadeusza Kiełbasińskiego, który w 1981 roku zakupił starą chyżę łemkowską i z czasem urządził w niej ekspozycje. Obecnie w skład muzeum wchodzi drewniana chyża o konstrukcji zrębowej (typ zachodniołemkowski), w której pod dachem krytym słomianą strzechą znajdują się pomieszczania mieszkalne oraz pomieszczenia gospodarcze, czyli jak w typowej łemkowskiej chyży. Oprócz głównego budynku, obok stoi tzw. sypaniec, drewniany, o konstrukcji zrębowej, z wysuniętym dachem dwuspadowym, również kryty strzechą. Całość posesji jest ogrodzona drewnianymi drągami rozwieszonymi na drewnianych słupkach, nakrytych daszkami dwuspadowymi. Zwiedzać można w okresie od kwietnia do listopada o każdej porze dnia. Wstęp wolny. Większe grupy proszone są o wcześniejsze zgłaszanie terminu zwiedzania.
MUZEUM KULTURY ŁEMKOWSKIEJ W ZYNDRANOWEJ powstało w 1968 roku dzięki staraniom rdzennego mieszkańca Zyndranowej - Teodora Gocza. Głównym obiektem skansenu jest chyża pochodząca z 1860 roku. Wnętrze chaty jest rekonstrukcją biura pisarza wiejskiego, z archiwaliami, książkami, listami i zdjęciami z terenu Łemkowszczyzny. W tzw. komorze zgromadzono eksponaty sakralne: fragmenty żeliwnych krzyży, szaty liturgiczne, kopie ikon. Znajduje się tu również bogata kolekcja pisanek, zdobionych w tradycyjne łemkowskie wzory. Z narzędzi i przedmiotów gospodarczych można zobaczyć cepy, krosna, żarna. Muzeum zgromadziło też pamiątki wojenne po operacji na Przełęczy Dukielskiej.
ŚCIEŻKA PRZYRODNICZA „W PRZEŁOMIE JASIOŁKI”
Ścieżka przyrodnicza prowadzi przez rezerwat przyrody „Przełom Jasiołki”, który został utworzony w 1976 r., wzdłuż przełomowego odcinka rzeki Jasiołka. Na początku ścieżki znajduje się pole namiotowe „Stasiane” należące do Nadleśnictwa Dukla, a przy nim miejsce na ognisko. Ścieżka opatrzona jest 7 przystankami z tablicami informacyjnymi. Ma charakter pętli. W miejscach wymaganych znajdują się poręcze i umocnienia na ścieżce. Ścieżka oznakowana jest biało-zielonym kółkiem.
CERKIEW ŚW. PARASKEWY W DALIOWEJ zbudowano w 1933 roku na miejscu poprzedniej, która spłonęła dwa lata wcześniej. Świątynia drewniana o konstrukcji zrębowej zbudowana w tak zwanym „ukraińskim stylu narodowym” na planie krzyża, z dużą kopułą nad nawą. Dachy bocznych ramion nakrywają dwuspadowe dachy, pokryte blachą. Ściany oszalowane są pionowymi deskami. W środku jest prawie całkiem pusto, ściany pokrywa drewniana boazeria. Poprzedni ikonostas strawił pożar, nowego nie zdążono postawić z braku pieniędzy przed wybuchem wojny.
CERKIEW GRECKOKATOLICKA PW. ŚWIĘTEGO ONUFREGO W WISŁOKU WIELKIM wzniesiona w latach 1850–1853. Kilka razy remontowana; od 2002 r. w wieży i na strychu świątyni mieści się minimuzeum sztuki cerkiewnej. Jest to budowla drewniana konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce, pozornie dwudzielna, orientowana. Wnętrze pokrywa XIX wieczna polichromia. Zachował się kompletny, trójstrefowy ikonostas. Ikony pierwotnie położone w ikonostasie wiszą dzisiaj na ścianach obiektu. Wolnostojąca murowana dzwonnica–brama pełni równocześnie funkcję bramy wjazdowej na teren świątyni. Zbudowana na planie kwadratu, dwukondygnacyjna z dachem namiotowym i kopułą podobną w formie do tych wieńczących budynek cerkwi.
GRECKOKATOLICKA CERKIEW PARAFIALNA OPIEKI MATKI BOŻEJ W KOMAŃCZY - odbudowana w 2010 roku po doszczętnym spaleniu w 2006 roku. Był to obiekt w całości drewniany, pochodzący z roku 1802. Cerkiew została konsekrowana w roku 1805. Obok znajduje się dzwonnica z 1834 roku, o konstrukcji słupowej, zwieńczonej „kopułką" oraz kilka zachowanych nagrobków dawnego cmentarza przycerkiewnego.
Dodatkowe informacje
